Namamahinga kay Cristo

Ilang taon na ang nakalipas, isang pag-aaral ang nagsuri sa kaugnayan ng depresyon sa mga kabataan at sa dami ng tulog na kanilang natatanggap bawat gabi. Matapos basahin ang pag-aaral, isang dalagang babae ang nagbigay ng komento sa mga resulta: “Hindi ko alam kung kailan titigil—pinipilit kong gawin ang lahat hanggang sa napapagod at nagkakasakit ako dahil sa kakulangan ng tulog at matinding stress.” Pagkatapos, sinabi niyang nais niyang malaman kung ano ang tunay na kahulugan ng tamang pamamahala ng oras upang maparangalan ang Diyos. Ano nga ba ang pagkakaiba ng pagiging abala at pagiging mabunga?
Ang pagiging abala ay hindi garantiya ng pagiging produktibo, tapat, o mabunga. Ngunit maaaring isipin natin na ang pagiging abala ang pinakamahalaga. Sa Lucas 10:41, maingat na pinaalalahanan ni Jesus si Marta na siya ay "nababalisa at nag-aalala sa maraming bagay," samantalang ang pinili ng kanyang kapatid na si Maria—ang maupo "sa paanan ng Panginoon" (talata 39), isang anyo ng pagiging disipulo—ay ang mas mabuting bahagi.
Sa ating pagnanais na maglingkod kay Cristo, ginagawa ba natin ang napakaraming bagay, iniisip na mas mapapansin Niya tayo kung mas marami tayong ginagawa? Sinasabi sa Colosas 3:17, "Anuman ang inyong ginagawa, maging sa salita o sa gawa, gawin ninyong lahat sa pangalan ng Panginoong Jesus." Ngunit hindi nito sinasabing kailangan nating masunog sa sobrang paggawa alang-alang sa Kanya. Sa Awit 46:10, naririnig natin ang paalalang ito: "Tumigil kayo at alamin ninyong ako ang Diyos."
Maglaan tayo ng oras upang bumagal at makasama si Cristo sa halip na ituon lamang ang ating pansin sa ating listahan ng mga gawain. Doon lamang natin matatagpuan ang tunay na "kapahingahan para sa ating mga kaluluwa" (Mateo 11:29).

Ang Listahan ay Buhay

Nakadukdok sa isang makinilyang de-manwal, si Itzhak Stern ay nagtrabaho magdamag, matiyagang tinipa ang mga pangalan—kabuuang 1,098. Ang mga pangalang ito ay bumuo ng isang listahan ng mga manggagawang Hudyo na iniligtas mula sa mga Nazi ng may-ari ng pabrika na si Oskar Schindler. Hawak ang dokumento, idineklara ni Stern, “Ang listahan ay isang ganap na kabutihan. Ang listahan ay buhay.”
Ang mga nakasulat sa pahinang iyon ay nakaligtas sa Holocaust. Noong 2012, tinatayang umabot sa 8,500 ang mga inapo ng mga nakaligtas.
Ang Bibliya ay naglalaman ng maraming listahan—mahahabang talaan ng lahi, mga rekord ng sensus, at mga tala ng angkan. At, kung tutuusin, madalas natin silang nilalaktawan. Napakaraming pangalan, napakaraming pag-uulit. Habang binabasa natin ang mga bahaging ito, maaaring tanungin natin ang ating sarili kung ano ang halaga nito. Baka pa nga masabi natin na ang ating pagbasa ngayon ay . . . nakakaantok.
“Ang mga inapo ni Juda ayon sa kanilang mga angkan ay: mula kay Shela, ang angkan ng mga Shelanita; mula kay Perez, ang angkan ng mga Perezita . . .” (Mga Bilang 26:20).
Sino ang nagmamalasakit?
Ang Diyos.
“Ito ang mga Israelitang lumabas mula sa Egipto,” ayon sa tala ng kasaysayan (v. 4). Bawat pangalan, bawat angkan, ay kumakatawan sa isang buhay, isang pamilya, isang kuwento na bahagi ng dakilang plano ng Diyos. Hindi magtatagal, ang mga taong nakalista rito ay papasok at mamumuhay sa lupang ipinangako sa kanila. Hindi lang sila basta mga pangalan sa pahina—sila ay tunay na mga tao, pinili at pinangunahan ng Diyos. At mula sa kanila, sa linya ni Juda, darating balang araw ang ipinangakong Mesiyas, si Jesucristo.
Ang listahan ay buhay. Hindi lamang para sa mga Hudyo, kundi para sa lahat ng nagtitiwala sa Kanya.
Alam natin ang kahalagahan ng listahan ni Oskar Schindler—isang talaan na nagbigay ng pagkakaiba sa pagitan ng buhay at kamatayan para sa mahigit isang libong mga Hudyo noong Holocaust. Ang listahan na iyon ay hindi lamang koleksyon ng mga pangalan; ito ay sumisimbolo ng kaligtasan, pag-asa, at buhay. Alam natin ang kapangyarihan nito mula sa mga tala ng kasaysayan at sa makapangyarihang pelikulang Schindler’s List.
Sa parehong paraan, ang mga listahan sa Bibliya ay hindi lamang mga tuyong tala ng pangalan. Ang mga ito ay mga patunay ng katapatan ng Diyos, ng Kanyang mga pangako, at ng Kanyang banal na plano. Ang bawat pangalang nakatala sa Kasulatan—maging ito man ay sa isang talaan ng lahi, isang sensus, o isang kasaysayan—ay kumakatawan sa isang buhay na kilala at minamahal ng Diyos.
Habang binabasa natin ang Bibliya, kahit ang mga bahaging maaaring gusto nating lampasan, nawa’y buksan ng Banal na Espiritu ang ating mga mata upang makita ang halaga ng mga ito. Ang mga listahang ito ay nagpapaalala sa atin na nakikita ng Diyos ang bawat isa, alam Niya ang bawat kuwento, at kumikilos Siya sa mga paraang maaaring hindi agad natin maunawaan. At kung paanong gumawa Siya sa mga buhay na nakatala sa sinaunang kasaysayan, patuloy pa rin Siyang sumusulat ng Kanyang kuwento sa atin ngayon.

Ipagkatiwala mo kay Jesus ang iyong mga alalahanin

Si Nancy ay natakot sa hinaharap, nakikita lamang ang problema. Tatlong beses hinimatay ang kanyang asawang si Tom habang nagha-hiking sa isang liblib na lugar sa Maine. Ngunit wala namang nakitang anumang problema ang mga doktor sa isang maliit na ospital na malapit doon. Sa isang mas malaking medikal na sentro, kung saan isinagawa ang mas maraming pagsusuri, wala rin silang natuklasang anumang sakit.
"Talagang natakot ako," sabi ni Nancy. Habang pinalalabas na ang kanyang asawa mula sa ospital, muli niyang tinanong ang cardiologist, "Ano ang dapat naming gawin ngayon?"
Nagbigay ito ng payo na lubusang nagbago sa pananaw ni Nancy. "Ipagpatuloy ninyo ang inyong buhay," sagot nito.
"Hindi niya iyon sinabi nang basta-basta," naalala ni Nancy. "Isa iyong payo para sa amin."
Ang ganitong gabay ay sumasalamin sa itinuro ni Jesus sa Sermon sa Bundok. Sinabi Niya, “Huwag kayong mag-alala tungkol sa inyong buhay, kung ano ang inyong kakainin o iinumin; o tungkol sa inyong katawan, kung ano ang inyong isusuot. Hindi ba’t ang buhay ay higit pa sa pagkain, at ang katawan ay higit pa sa pananamit?” (Mateo 6:25).
Gayunman, ang payong ito ay hindi nangangahulugang dapat nating balewalain ang mga problemang medikal o anumang sintomas. Sa halip, malinaw na sinabi ni Kristo, “Huwag kayong mag-alala” (talata 25). Pagkatapos, nagtanong Siya, “Sino sa inyo ang makakapagpahaba ng kanyang buhay kahit isang oras sa pamamagitan ng pag-aalala?” (talata 27).
Nagbigay rin ng katulad na karunungan ang propetang si Isaias: “Sabihin sa mga may takot na puso, ‘Magpakatatag kayo, huwag matakot; darating ang inyong Diyos.’” (Isaias 35:4).
Para kay Nancy at Tom, naging inspirasyon sa kanila ang mga salitang ito. Ngayon, araw-araw silang naglalakad nang mahigit limang milya. Hindi na sila naglalakad nang may takot at pag-aalala—sa halip, bawat hakbang ay puno ng kagalakan.

Hindi madaling masaktan

Nang pumasok si Katara sa kanilang simbahan matapos ang ilang buwang quarantine, excited siyang makita ang mga miyembrong matagal na niyang hindi nakikita. Napagtanto niyang may ilang miyembro, lalo na ang matatanda, na hindi na babalik—ang ilan dahil sa mga kadahilanang pangkaligtasan, at ang iba naman, sa kasamaang-palad, ay pumanaw na.
Kaya naman labis ang tuwa niya nang makita niyang pumasok ang isang nakatatandang mag-asawa at umupo sa kanilang karaniwang pwesto sa likuran niya. Kumaway siya sa kanila. Binalikan siya ng lalaki ng bati, ngunit ang kanyang asawa ay tumitig lamang sa kanya nang hindi man lang ngumingiti. Nasaktan siya at naisip kung bakit.
Makalipas ang ilang Linggo, napansin niya ang parehong babae (na hindi bumati sa kanya noon) na tinutulungan ng isang kaibigan, na nagtuturo sa kanya kung kailan tatayo o uupo—mistulang tagapag-alaga nito. Napagtanto ni Katara na may malubhang sakit ang kanyang dating kaibigan sa simbahan at hindi siya nakilala. Ikinatuwa niya na hindi niya ito nilapitan o dinamdam ang hindi nito pagsagot sa kanyang masiglang pagbati.
Ang Kawikaan ay nagbibigay ng maraming aral tungkol sa mabuting pamumuhay, at isa sa pinakamahalagang aral nito ay ang hindi madaling mapikon o masaktan. Sa katunayan, sinasabi sa Kawikaan 19:11 (NLT), “Ang taong may pang-unawa ay marunong magpigil ng galit; iginagalang siya dahil sa pagpapatawad sa pagkakamali ng iba.” Ipinapakita nito na ang pagpili na huwag madaling masaktan ay tanda ng karunungan at kapanahunan.
Kapag natutunan nating huwag agad magpahalata sa sakit o sama ng loob, ipinapakita natin ang pagpipigil sa sarili, pasensya, at kababaang-loob. Likas na masaktan kapag tayo ay nagawan ng mali, maging ito man ay sinadya o hindi, ngunit kung palagi nating papansinin at dadamdamin ang bawat maliit na pagkakamali ng iba, maaari itong humantong sa hindi kinakailangang alitan at sama ng loob. Sa halip, hinihikayat tayo ng Kawikaan na huminto saglit, gamitin ang karunungan (v. 8), at palampasin ang mga bagay na hindi mahalaga sa mas malawak na pananaw.
Kapag natutunan nating pigilan ang ating galit (v. 11), hinuhubog natin ang isang pagkatao na may dangal at lakas ng loob. Ang pagtugon nang may biyaya sa halip na may galit ay maaaring magpabago ng mga relasyon, maiwasan ang hindi kinakailangang sigalot, at magpatibay ng mas malalim na koneksyon sa iba. Hindi ito nangangahulugan ng pagpapabaya sa kawalang-katarungan o pagtanggap sa maling gawi, kundi ang pagiging marunong timbangin kung kailan dapat magsalita at kung kailan mas makabubuti ang pagpapasensya at pang-unawa.
Sa huli, kapag pinili nating huwag agad masaktan, inilalayo natin ang ating sarili sa pasaning dulot ng sama ng loob at binibigyan natin ng puwang ang pagmamahal, pagpapatawad, at personal na paglago. Ang kakayahang ito ay nangangailangan ng karunungan at sinasadyang pagsasanay, ngunit ang gantimpala nito—kapayapaan, respeto, at mas matibay na relasyon—ay tunay na sulit paghirapan.

Diyos na hindi maarok

Noong Pebrero 2023, muling nakagawa ng isang pambihirang tuklas ang James Webb Space Telescope. Sa kabila ng dating naaabot ng paningin ng sangkatauhan sa sansinukob, nadiskubre nito ang anim na bagong mga kalawakan. Binago ng pagtuklas na ito ang maraming kaalaman natin tungkol sa kalawakan. Isang astronomo ang nagsabi, “Natuklasan namin ang isang bagay na lubhang hindi inaasahan kaya nagdudulot ito ng mga suliranin sa agham.” Isang astropisiko naman ang halos humihingi ng paumanhin nang sabihin niya, “Walang mali sa hindi pag-alam.”
Tila patuloy tayong ginugulat ng Diyos. Sa bawat bagong tuklas, lalong lumalawak ang ating pagkamangha, na nagpapaalala sa atin kung gaano kaliit ang ating kaalaman. Ngunit matagal nang bago pa maimbento ang mga teleskopyong pangkalawakan, sinabi na ng propetang si Isaias ang mga salitang tila sumasagot sa mga tanong at paghanga ng mga siyentipiko ngayon:
“Hindi mo ba nalalaman? Hindi mo ba narinig? Ang Panginoon ay . . . ang Maylalang ng mga dulo ng daigdig” (Isaias 40:28).
Sa mga sinaunang salitang ito, itinuro tayo ni Isaias sa pinagmulan ng lahat ng nilikha—sa Diyos na naglagay sa galaw ng mga kalawakan at naglatag ng mga kalangitan na lampas sa ating pang-unawa. At ipinagpatuloy niya ito, tila inaasahan na ang pagpapakumbaba ng pinakamahuhusay na astropisiko:
“Ang Kanyang pagkaunawa ay hindi malirip” (v. 28).
Tunay nga, maaaring hamunin ng mga hiwaga ng sansinukob ang ating pang-unawa, ngunit hindi nito kailanman mahahamon ang Diyos. Sa bawat bagong rebelasyon, nasusulyapan lamang natin ang isang bahagi ng Kanyang walang hanggang karunungan. Ngunit kung titigil tayo rito—kung mamangha lamang tayo sa Kanyang kapangyarihan nang hindi sinisiyasat ang mas malalim na katotohanan—mapapalampas natin ang tunay na diwa ng talatang ito.
Ang Diyos na hindi malirip ay hindi malayo. Ang Diyos na humubog sa mga bituin, na tumawag sa bawat kalawakan upang umiral (v. 26), ay hindi isang puwersang walang malasakit sa ating mga pinagdaraanan. Sa halip, tiniyak sa atin ni Isaias ang isang bagay na mas kahanga-hanga:
“Binibigyan Niya ng lakas ang napapagal, at Kanyang pinalalakas ang mahihina” (v. 29).
Ito ang kahanga-hangang katotohanan tungkol sa Diyos. Ang Maylalang ng sansinukob ay siya ring Tagapagtaguyod ng ating kaluluwa. Ang Diyos na humahawak sa malawak na kalawakan ay siya ring Diyos na yumayakap sa atin sa ating pangangailangan. Siya ang Diyos na nagbibigay pag-asa sa mga pusong sugatan, nagpapalakas sa mga nanghihina, at nagpapabangon sa mga nalulugmok.
Kaya’t tayo ay inaanyayahang umasa—hindi sa ating limitadong kaalaman, hindi lamang sa mga kamangha-manghang tuklas ng agham, kundi sa Diyos na higit sa lahat ng ito. Tulad ng ipinahayag ni Isaias, ang mga nagtitiwala sa Kanya ay hindi manghihina:
“Sila'y lilipad na parang mga agila; sila'y tatakbo at hindi mapapagod, sila'y lalakad at hindi manghihina” (v. 31).
Anong kaginhawaan ang malaman na ang Diyos na hindi malirip ay siya rin mismong Diyos na ating kilala—ang Diyos na hindi lamang bumigkas ng sansinukob upang ito’y umiral, kundi siya ring Diyos na nagsasalita nang may kapangyarihan at lakas sa ating sariling buhay.

Pagbabasa, Pagsusulat, at si Hesus.

Kung nakita mo na ang bantog na iskultura ni Moises na ginawa ni Michelangelo noong 1515, maaaring napansin mo ang isang kakaibang detalye—dalawang sungay na lumalabas mula sa kanyang ulo, sa itaas ng kanyang noo. Para sa mga modernong manonood, maaaring ito ay tila kakaiba, ngunit hindi nag-iisa si Michelangelo sa paglalarawan kay Moises sa ganitong paraan. Maraming mga alagad ng sining noong Medieval at Renaissance ang gumuhit sa kanya na may sungay.
Bakit ganito ang kanilang paglalarawan? Ang sagot ay nasa isang pagkakamali sa pagsasalin ng Bibliya. Ayon sa Lumang Tipan, nang bumaba si Moises mula sa Bundok ng Sinai, ang kanyang mukha ay nagliliwanag matapos niyang makapiling ang Diyos (Exodo 34:29). Ngunit ang salitang Hebreo para sa "nagliliwanag" ay qaran, na may kaugnayan din sa salitang nangangahulugang "sungay." Nang isinalin ni San Jerome ang Bibliya sa Latin—na kilala bilang Vulgata—tinanggap niya ito nang literal, kaya’t nailarawan si Moises na may sungay sa halip na may mukhang nagliliwanag sa banal na liwanag. Dahil dito, maraming alagad ng sining ang nagpatuloy sa ganitong maling interpretasyon sa kanilang mga obra.
Ang maling pagkaunawa ay hindi lamang makikita sa kasaysayan ng sining kundi maging sa Kasulatan mismo. Sa Mga Gawa 3:1-10, matapos pagalingin ni Pedro ang isang lalaking hindi nakalakad mula pagkasilang, kinausap niya ang mga Israelita at itinama ang kanilang maling pananaw kay Hesus. “Pinatay ninyo ang May-akda ng Buhay,” matapang niyang sinabi, “ngunit binuhay Siya muli ng Diyos mula sa mga patay” (tal. 15). Ipinaliwanag niya na ang pagdurusa at kamatayan ni Hesus ay katuparan ng mga hula ng mga propeta (tal. 18). Maging si Moises ay nagpahayag na darating ang Mesiyas (tal. 22), ngunit marami ang hindi ito naunawaan.
Kung paanong si Moises ay maling naipinta sa sining dahil sa isang maling pagsasalin, ganoon din na hindi naunawaan si Hesus noong Kanyang panahon—ang Kanyang tunay na pagkakakilanlan ay nasa harapan na nila ngunit hindi nila nakita. Gayunman, tiniyak ni Pedro sa mga tao na may pag-asa pa. Ang himalang kanilang nasaksihan ay naganap “dahil sa pananampalataya sa pangalan ni Hesus” (tal. 16), at ang ganitong pananampalataya ay may kakayahang magbigay-buhay at pagbabago.
Ang mensaheng ito ay totoo pa rin sa ating panahon. Kahit gaano natin hindi nauunawaan si Kristo noon o anuman ang ating mga nagawang pagkakamali, Siya ay laging handang tanggapin tayo. Ang May-akda ng Buhay ay handang magsulat ng bagong simula para sa sinumang lumalapit sa Kanya nang may pananampalataya.

Jesus—Ang Ating Lugar ng Kapahingahan

Noong 1943, isang kampo sa kanayunan ng Maryland na tinatawag na Shangri-La ang binili bilang isang pahingahan para kay Pangulong Franklin D. Roosevelt ng Estados Unidos. Payak, tahimik, at malayo sa lungsod, nagbigay ito ng “pagkakataon para sa pag-iisa at katahimikan,” ayon sa website ng White House, “pati na rin ng isang mainam na lugar upang magtrabaho at tumanggap ng mga dayuhang pinuno.” Nang maging pangulo si Dwight Eisenhower, pinalitan niya ang pangalan ng kampo at tinawag itong Camp David bilang parangal sa kanyang ama at apo, at nanatili ang pangalang ito. Maliban sa mas mahigpit na mga panseguridad na hakbang, kakaunti lamang ang mga pagbabagong ginawa sa kampo. Nanatili itong perpektong lugar para sa mga pangulo ng Estados Unidos at kanilang mga pamilya upang makapagpahinga at makalayo sa abala ng mundo.
Ang mga sumasampalataya kay Jesus ay mayroon ding pahingahan kung saan natin matatagpuan ang kapayapaan sa gitna ng magulong mundong ito. Madalas tayong nalulunod sa mga hamon ng buhay—mga suliranin sa trabaho, relasyon, kalusugan, at kawalan ng katiyakan sa hinaharap. Sa gitna ng kaguluhan, hinahangad natin ang isang lugar ng kapayapaan, isang kanlungan kung saan tayo maaaring muling mapanumbalik at mapalakas.
Sa Awit 32:7, isinulat ni Haring David, “Ikaw [O Diyos] ang aking kublihan; iingatan mo ako sa kaguluhan at papalibutan mo ako ng awitin ng pagliligtas.” Nauunawaan ni David na ang Diyos ang tunay niyang kanlungan—hindi lamang isang pisikal na taguan kundi isang espirituwal na silungan kung saan siya nakakasumpong ng kaaliwan at lakas. Kahit sa gitna ng matinding pagsubok, alam ni David na ang presensya ng Diyos ang kanyang pinakaligtas na tahanan.
Inaanyayahan tayo ni Jesus na maranasan ang ganitong kapahingahan—isang malalim at tunay na kapayapaang higit pa sa panandaliang ginhawa. Sa Mateo 11:28-29, sinabi Niya, “Lumapit kayo sa akin, kayong lahat na nahihirapan at nabibigatan, at bibigyan ko kayo ng kapahingahan. Pasanin ninyo ang aking pamatok at matuto kayo sa akin, sapagkat ako’y maamo at may mapagkumbabang puso; at makakasumpong kayo ng kapahingahan para sa inyong kaluluwa.” Hindi lamang pisikal na pahinga ang Kanyang iniaalok kundi isang pagbabagong nagpapalaya sa ating mga puso at isipan. Kapag isinuko natin ang ating mga alalahanin sa Kanya, mararanasan natin ang kapayapaang nagmumula sa Kanya—isang kapayapaang lampas sa ating pang-unawa.
Hindi tulad ng panandaliang pahingang iniaalok ng mundo—gaya ng bakasyon o pansamantalang paglilibang—ang kapahingahang matatagpuan kay Jesus ay permanente at hindi nagbabago. Sa gitna man ng mga pagsubok, kalungkutan, o pang-araw-araw na hamon ng buhay, palagi tayong makatatakbo sa Kanyang presensya. Ipinagkakaloob Niya sa atin ang kaaliwan sa pamamagitan ng Kanyang Salita, lakas sa pamamagitan ng panalangin, at katiyakan sa pamamagitan ng Kanyang di-nagbabagong pag-ibig.
Ano man ang ating pinagdaraanan, Siya ang ating pahingahan sa lahat ng oras, sa anumang pagkakataon, at sa anumang panahon. Lagi Siyang bukas-palad na naghihintay, handang bigyan tayo ng kapayapaan at panibagong lakas. Tatanggapin ba natin ang Kanyang paanyaya ngayon?

Pag-unawa sa Biblia

Napakahalaga nito na maraming tao sa iba't ibang bansa ang handang isugal ang kanilang buhay upang maisalin ito sa kanilang sariling wika. Sa maraming pagkakataon, ang mga gumagawa nito ay mga karaniwang mananampalataya kay Jesus na nahaharap sa panganib ng pag-aresto dahil sa kanilang pagsisikap na isalin ang Banal na Kasulatan sa isang wikang mas mauunawaan ng kanilang kapwa. Para sa kanila, ang Salita ng Diyos ay hindi lamang isang aklat kundi isang gabay sa buhay na kailangang maiparating sa lahat, anuman ang kapalit.
Isang babaeng tagasalin mula sa isang bansang salungat sa mga mananampalataya kay Jesus ang nagsabi, “Dapat kong tapusin ang gawaing ito. Nais kong makita ang aking mga mahal sa buhay na maranasan ang kaligtasan kay Cristo.”
Samantala, isang lalaki na nag-oorganisa ng mga karaniwang mamamayan upang palihim na isalin ang Banal na Kasulatan ang nagpaliwanag na ang Biblia ay mahalaga sa paglago ng mga matatag na mananampalataya sa mga lokal na simbahan: “Maaari kang magsimula ng isang simbahan, ngunit… [kung wala] ang Biblia sa wikang nauunawaan ng puso, madalas na ito’y tatagal lamang ng isang henerasyon.”
Bakit nila ito ginagawa? Sapagkat walang ibang aklat na katulad ng Biblia. Ang pananatili nito sa loob ng maraming siglo ay kakaiba at hindi matitinag. Ang pagiging tunay nito at ang tumpak nitong paglalarawan sa kalagayan ng puso ng tao ay walang kapantay. Sinasabi sa Hebreo 4:12 na ang Salita ng Diyos ay “buhay at mabisa… [at] humahatol sa mga iniisip at layunin ng puso.” Dagdag pa rito, ipinahayag sa 2 Timoteo 3:16 na “Ang lahat ng Kasulatan ay hiningahan ng Diyos,” na nangangahulugang ito ay Kanyang inspirasyon.
Higit sa lahat, ang Biblia ang naghahayag ng tunay na pinagmumulan at kahulugan ng "kaligtasan sa pamamagitan ng pananampalataya kay Cristo Jesus" (2 Timoteo 3:15). Ito ang aklat na nagtuturo ng daan patungo sa buhay na walang hanggan.
Dahil dito, ating basahin, pahalagahan, at isabuhay ang Banal na Kasulatan. At habang nagbibigay ang Diyos ng pagkakataon, tulungan natin ang iba sa buong mundo na matanggap at maunawaan ito upang maranasan din nila ang pag-ibig at kaligtasan na matatagpuan lamang kay Cristo.

Ang Kapayapaan ni Cristo

Mananalo ba sila sa pamamagitan ng pakikipagtalo? Hinding-hindi, babala ng isang pinuno ng maliit na bayan sa mga residente ng Adirondack Park, kung saan sumiklab ang matinding labanan sa pagitan ng mga environmentalist at maliliit na negosyante na tinawag na "Adirondack Wars." Ang pangalang ito ay naglalarawan ng kanilang tunggalian kung dapat bang protektahan ang malinis na kagubatan sa Upstate New York o paunlarin ito.
"Balik kayo kung saan kayo nanggaling!" sigaw ng isang lokal na pinuno sa isang environmentalist. Ngunit kalaunan, lumitaw ang bagong mensahe: "Huwag kayong magsigawan. Subukan ninyong mag-usap." Nabuo ang Common Ground Alliance upang bumuo ng tulay sa pagitan ng magkatunggaling panig. Ang dayalogo sa pagitan ng mamamayan ay nagbunga ng pag-unlad—halos isang milyong ektarya ng kagubatan ang naprotektahan habang ang mga bayan sa Adirondack ay naging mas maunlad kaysa sa nakalipas na dalawampung taon.
Ang mapayapang pakikisama ay isang magandang simula, ngunit itinuro ni Pablo ang isang mas mabuting paraan—isang ganap na pagbabago ng puso at isipan. Sa mga bagong mananampalataya sa Colosas, binigyang-diin niya na ang pagsunod kay Cristo ay hindi lang tungkol sa pag-iwas sa alitan, kundi isang malalim at panloob na pagbabago. “Alisin na ninyo ang lahat ng galit, poot, sama ng loob, paninirang-puri, at malaswang pananalita” (Colosas 3:8), kanyang itinuro, hinihikayat silang talikuran ang kanilang lumang makasalanang pamumuhay.
Ngunit hindi doon nagtapos si Pablo. Sa halip, itinuro niya sa kanila ang isang mas mataas na panawagan—isang buhay na nagpapakita ng mga katangiang tulad ni Cristo. “Damtan ninyo ang inyong sarili ng habag, kabutihang-loob, kababaang-loob, kahinahunan, at pagtitiyaga” (v. 12). Tulad ng damit na ating sinusuot araw-araw, ganoon din natin dapat piliing isuot ang mga katangiang ito, upang ipakita ang pag-ibig ni Cristo sa iba.
Ang paanyayang ito ay para rin sa ating lahat ngayon. Hindi lamang tayo tinawag upang mapanatili ang kapayapaan, kundi upang payagan ang kapayapaan ni Cristo na baguhin tayo mula sa loob. “At paghariin ninyo sa inyong puso ang kapayapaang kaloob ni Cristo, sapagkat ito ang dahilan kung bakit kayo tinawag upang maging bahagi ng isang katawan” (v. 15). Kapag isinuko natin ang ating dating masungit at makasariling sarili at niyakap ang bagong buhay kay Cristo, tayo mismo ang nagiging buhay na patotoo ng Kanyang biyaya. Sa ating kapayapaan, makikita ng mundo si Jesus—hindi lamang sa ating mga salita, kundi sa paraan ng ating pagmamahal, paglilingkod, at pakikipagkaisa sa isa't isa.

Isang Landas Pasulong

Ano ang dapat nating gawin? Pinag-isipan nang mabuti nina Scott at Bree kung paano makikitungo sa kanilang mga kaibigan at kapamilya na pinili ang mga pamumuhay na hindi ayon sa Biblia. Habang pinag-aaralan nila ang Kasulatan at nananalangin, isang malinaw na landas ang lumitaw: Una, pinagtibay nila ang kanilang pagmamahal sa kanilang mga kaibigan at mahal sa buhay; pangalawa, ipinahayag nila kung ano ang totoo at mabuti tungkol sa kanila batay sa mabuting disenyo ng Diyos; at pangatlo, ibinahagi nila kung paano sila makikitungo nang may pagmamahal ayon sa karunungan ng Kasulatan. Sa paglipas ng panahon, mas lumalim ang tiwala sa kanilang relasyon habang ipinapakita nina Scott at Bree ang pag-ibig na tulad kay Cristo.
Malamang ay labis na naghirap ang loob ni Hoseas habang iniisip kung paano makikitungo sa kanyang asawa—isang babaeng ang piniling pamumuhay ay hindi lamang hindi nagpaparangal sa Diyos kundi nagtaksil din sa kanya. Ang sakit ng kanyang pagtataksil ay tiyak na bumigat sa kanyang puso, iniwan siyang may mga tanong tungkol sa pag-ibig, kapatawaran, at katuwiran. Ngunit sa gitna ng kanyang dalamhati, binigyan siya ng Diyos ng isang malinaw na utos: “Mahal mo pa rin ang iyong asawa, kahit siya’y . . . isang mangangalunya” (Hoseas 3:1). Ang kautusang ito ay hindi lamang tungkol sa personal na relasyon ni Hoseas; ito ay isang makapangyarihang pagpapakita ng matibay na pag-ibig ng Diyos sa Kanyang bayan.
Sa kabila ng mga naging pagpili ng kanyang asawa, tinawag si Hoseas upang ipakita ang kanyang patuloy na pagmamahal sa kanya—hindi sa pamamagitan ng pagpapasawalang-bahala sa katotohanan, kundi sa pamamagitan ng paninindigan sa kung ano ang tama sa paningin ng Diyos. Ipinahayag niya hindi lamang ang kanyang matatag na pangako kundi pati na rin ang banal na pamantayan para sa kanilang relasyon—isang relasyon na sumasalamin sa katapatan, pagpapanibago, at pagtubos (talata 3). Sa paggawa nito, ang personal na kuwento ni Hoseas ay naging buhay na larawan ng relasyon ng Diyos sa sinaunang Israel.
Bagamat lumayo ang Kanyang bayan at pinili ang mga landas na nagtulak sa kanila palayo sa Kanya, hindi sila iniwan ng Diyos. Sa halip, naglaan Siya ng isang daan pabalik—isang landas pasulong. Tiniyak Niya sa kanila ang Kanyang walang hanggang pag-ibig, na sinasabing, “Ang aking pag-ibig ay walang hanggan” (Hoseas 14:4, NLT). Gayunpaman, kasabay ng Kanyang habag, tinawag Niya silang bumalik sa Kanyang mga daan, sapagkat “tama ang mga daan ng Panginoon” (talata 9).
Ang prinsipyong ito ng Diyos ay totoo pa rin sa ating panahon. Bilang mga tagasunod ni Cristo, madalas tayong nahaharap sa hamon kung paano ipapakita ang pag-ibig at katotohanan sa mga taong pinili ang pamumuhay na hindi naaayon sa Kasulatan. Hindi laging madaling pagsabayin ang habag at paninindigan. Ngunit sa Kanyang karunungan, nagbibigay ang Diyos ng malinaw na direksyon upang maipakita natin ang Kanyang biyaya habang nananatiling matatag sa Kanyang katotohanan.
Gaya ng pag-ibig ni Hoseas na sumasalamin sa hindi nagmamaliw na katapatan ng Diyos sa Kanyang bayan, maaari ring ipakita ng ating mga kilos ang pagtubos at pag-ibig ng Diyos sa iba. Kahit gaano man kalayo ang nalakbay ng isang tao sa maling landas, nananatiling malinaw ang halimbawa ng Diyos: Magmahal nang walang hangganan, ngunit manindigan sa katotohanan. Hindi kailanman nabibigo ang Kanyang pag-ibig, at hindi kailanman nababago ang Kanyang katotohanan. Habang sinusunod natin ang Kanyang halimbawa, nawa’y piliin natin palaging lumakad sa biyaya at katuwiran, at ialok ang parehong pag-asa at landas pasulong na inihanda ng Diyos para sa ating lahat.

Ang Ligaya ng Pagbibigay

Sa isang limang-oras na biyahe sa eroplano, masigasig na naggantsilyo ang isang babae ng isang sweater. Habang ipinapasok at hinuhugot niya ang kanyang kawit sa sinulid, napansin niyang may isang limang-buwang gulang na sanggol na namamangha sa kanyang kilos. Doon siya nagkaroon ng ideya: sa halip na tapusin ang sweater na ginagawa niya, gagawa siya ng isang maliit na sombrero para sa kanyang munting tagahanga. Kailangan niyang matapos ito bago matapos ang natitirang oras ng biyahe—isang oras na lang! Nang ibigay ng babae ang munting sombrero sa ina ng sanggol, tinanggap ito ng buong pamilya nang may galak, habang ang ibang pasahero ay ngumiti at pumalakpak.
Ang mga regalong sorpresa ay madalas na tinatanggap nang may kagalakan, nagdudulot ng di-inaasahang saya sa mga tumatanggap nito. Maging ito man ay isang bagay na talagang kailangan natin o isang simpleng pagpapakita ng pagmamahal, ang mga regalong ito ay may dalang higit pa sa materyal na halaga. Maaari itong maging pagpapahayag ng pagmamahal, malasakit, at maging isang repleksyon ng kabutihan ng Diyos sa pamamagitan ng nagbigay. Bawat kilos ng kabutihang-loob, gaano man kaliit o kalaki, ay may kakayahang mag-iwan ng pangmatagalang epekto sa puso ng iba.
Sa unang iglesya, isang babaeng nagngangalang Tabitha (kilala rin bilang Dorcas) ang naging huwaran ng ganitong uri ng pagkakawanggawa. Siya ay kilala sa kanyang kabutihang-loob, lalo na sa paggawa ng mga kasuotan para sa mga nangangailangan. Ang Biblia ay naglalarawan sa kanya bilang isang taong “laging gumagawa ng mabuti at tumutulong sa mahihirap” (Gawa 9:36). Ang kanyang di-makasariling paglilingkod ay nag-iwan ng malalim na marka sa buhay ng maraming tao. Nang siya ay pumanaw, labis ang pagdadalamhati ng mga taong natulungan niya, ipinakita nila kay Pedro ang mga kasuotan at damit na ginawa niya para sa kanila (tal. 39). Ang mga bagay na ito ay nagsilbing patunay ng kanyang pagmamalasakit at kabutihan.
Ngunit sa isang kamangha-manghang pangyayari, sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Banal na Espiritu, ipinanalangin siya ni Pedro at muling nabuhay si Tabitha (tal. 40). Ang pambihirang himalang ito ay nagdulot ng matinding kagalakan sa kanyang mga mahal sa buhay at nagsilbing isang makapangyarihang patotoo na nagdala ng marami sa pananampalataya kay Kristo (tal. 42). Ang kanyang kabutihan noong siya’y nabubuhay ay patuloy na nagbunga, lampas pa sa kanyang inaasahan.
Ang ating sariling mga kilos ng kabutihan, gaano man kaliit, ay maaaring magkaroon ng malalim na epekto sa mga taong nakapaligid sa atin. Ang isang simpleng pagpapakita ng malasakit, isang salitang nagbibigay-lakas ng loob, o isang di-inaasahang regalo ay maaaring magpaalala sa iba ng pag-ibig at pagkakaloob ng Diyos. Habang patuloy nating ginugugol ang ating araw, pag-isipan natin kung paano natin mapagpapala ang iba sa pamamagitan ng pagbibigay—maging ito man ay sa pamamagitan ng materyal na bagay o simpleng paglalaan ng ating oras, atensyon, at pagmamalasakit. Gaya ng iniwang pamana ni Tabitha, ang ating kabutihan ay maaari ring maging isang patotoo ng pag-ibig ng Diyos sa mundo.

Pagtugon sa Kabutihang-loob

Nang makatanggap si Lydia ng $10,000 mula sa mga hindi kilalang nagbigay, kaunti lamang ang ginastos niya para sa sarili. Sa halip, nagbigay siya ng bukas-palad na mga regalo sa kanyang mga katrabaho, pamilya, mga biktima ng baha, at mga kawanggawa. Hindi niya alam na siya ay bahagi ng isang pag-aaral na sumusubaybay sa kung paano tumugon ang dalawang daang tao sa isang regalong $10,000 na ipinadala sa kanila sa pamamagitan ng bank transfer nang walang anumang kundisyon. Natuklasan ng pag-aaral na mahigit sa dalawang-katlo ng perang natanggap ay ipinamahagi sa iba. Ibinahagi ang kwentong ito ni Chris Anderson, pinuno ng TED nonprofit media organization, at kanyang sinabi, “Lumilitaw na . . . tayong mga tao ay likas na tumutugon sa kabutihang-loob sa pamamagitan ng kabutihang-loob din.
Sa Banal na Kasulatan, makikita natin na kapag namumuhay ang mga tao nang may kabutihang-loob, ipinapakita nila ang puso ng Diyos na lumikha sa kanila. Mula pa sa simula, ipinakita na ng Diyos ang Kanyang masaganang pagkabukas-palad—sa paglikha ng isang mundong puno ng kagandahan at panustos, sa pagpapanatili ng buhay, at sa malayang pagbibigay ng Kanyang pag-ibig sa lahat. Siya ay mapagbigay, mahabagin, at mabuti, hindi lamang sa ilan kundi sa lahat—kahit pa sa “mga hindi marunong magpasalamat at masasama” (Lucas 6:35). Ang Kanyang pag-ibig ay hindi nakabatay sa kundisyon, at hindi lamang para sa mga kumikilala sa Kanya. Sa halip, patuloy Niyang ibinubuhos ang Kanyang biyaya, nagbibigay ng ulan sa mabubuti at masasama, nagbibigay ng hininga sa lahat, at nag-aalok ng kaligtasan sa mga lumalapit sa Kanya.
Dahil sa walang hanggang kabutihang-loob ng Diyos, tinawag ni Jesus ang Kanyang mga tagasunod na ipakita rin ang parehong espiritu sa kanilang buhay. Inutusan Niya silang magmahal nang walang hangganan, gumawa ng mabuti sa iba kahit paano man sila tratuhin, at magpahiram nang hindi umaasang mababayaran (Lucas 6:32-35). Ang ganitong uri ng pagbibigay ay isang hamon sa likas na pag-uugali ng tao, na madalas nakatuon sa pansariling kapakanan o pakinabang. Ngunit ipinakita ni Jesus ang pinakadakilang halimbawa ng walang pag-iimbot na pagbibigay—ibinigay Niya ang Kanyang sariling buhay para sa iba. Ang Kanyang sakripisyong pag-ibig ang siyang huwaran na dapat sundin ng mga mananampalataya.
Kapag tayo ay nagbibigay nang hindi umaasang may kapalit, matutuklasan natin na hindi ito isang paraan ng pamumuhay na magdudulot ng kawalan. Sa halip, ito ay magdadala sa atin ng mas malalim na kagalakan at kasiyahan na hindi kayang ibigay ng kayamanan lamang. Tiniyak ito ni Jesus sa Kanyang mga tagasunod, nang sabihin Niya, “Magbigay kayo, at kayo’y bibigyan. . . . Ang panukat na ginagamit ninyo ay siya ring gagamitin sa inyo” (Lucas 6:38). Hindi ito nangangahulugan na ang pagbibigay ay daan upang yumaman sa materyal na bagay, kundi isang paalala na ang mga namumuhay nang may bukas na puso at kamay ay makakaranas ng kasaganaan sa kapayapaan, kagalakan, at espirituwal na pagpapala.
Ang pamumuhay nang may kabutihang-loob ay naglilipat ng ating pokus mula sa pag-iipon ng mga ari-arian patungo sa pagpapahalaga sa mga relasyon at sa mga bagay na may pangwalang-hanggang halaga. Pinalalalim nito ang ating pagtitiwala sa panustos ng Diyos, na nagpapaalala sa atin na Siya ang tunay na pinagmumulan ng lahat ng ating tinatangkilik. Kapag tumutugon tayo sa kabutihang-loob ng Diyos sa pamamagitan ng ating sariling pagkabukas-palad, matutuklasan natin na tayo ay pinagpapala sa maraming paraan—maging sa pamamagitan ng mas matibay na ugnayan sa iba, mas malalim na pananampalataya, o ang kagalakan ng makitang pinagpapala ang iba dahil sa ating pagbibigay. Sa ating pagbibigay, ipinapakita natin ang tunay na kalikasan ng Diyos, na nagdadala sa atin ng mas malapit na relasyon sa Kanya at sa layunin ng ating pagkalikha.

Bahaghari at ang Pangako ng Diyos

Habang nakatayo si Brent at pinagmamasdan ang kamangha-manghang lakas ng Niagara Falls, napansin niyang biglang nagsimulang kumuha ng litrato ang ibang mga turista. Nang tumingin siya sa parehong direksyon, nakita niyang may lumitaw na bahaghari—nakakurba sa ibabaw ng ilog. Para bang nagsisimula ito sa paanan ng Horseshoe Falls at nagtatapos sa paanan ng American Falls.
Sa katotohanan, walang tunay na dulo ang isang bahaghari. Isa itong buong bilog, isang bagay na minsan pa lang nakita ni Brent. Habang nakatanaw siya sa labas ng bintana ng eroplano, lumiwanag ang araw sa tamang anggulo at nagpakita ng isang buong bilog na bahaghari sa malayo, sa ibabaw ng mga ulap. Nabighani siyang pinanood ito hanggang sa lumiko ang eroplano at nawala ang bilog.
Ang bahagharing iyon ay nagbigay sa akin ng maraming bagay na dapat pagnilayan—kung paanong ang Diyos ay walang simula at walang katapusan, at kung paano Niya patuloy na ipinapakita ang Kanyang mga pangako sa atin, kahit saan man tayo naroroon sa buhay. Kung paanong nabubuo ang bahaghari kapag ang liwanag ay tumatama sa mga patak ng tubig, gayundin ang mga pangako ng Diyos na nagniningning kahit sa gitna ng ating mga bagyo. Ang Kanyang pag-ibig, katapatan, at presensya ay nananatiling matibay—walang putol, tulad ng isang buong bilog na bahaghari.
Nang inilagay ng Diyos ang Kanyang bahaghari sa mga ulap, gumawa Siya ng isang walang hanggang tipan sa sangkatauhan. Sa Genesis 9:13-15, ipinaalala sa atin na ang bahaghari ay isang tanda ng Kanyang pangako na hindi na Niya muling babahain ang mundo upang puksain ang lahat ng buhay. Ngunit higit pa sa partikular na pangakong iyon, ang bahaghari ay isang magandang paalala rin ng hindi nagbabagong katangian ng Diyos. Kahit na tayo ay makaramdam ng pagkalito, kawalan ng katiyakan, o matinding pagsubok, Siya ay nananatiling tapat. Ang Diyos na gumawa ng tipan kay Noe ay Siya ring Diyos na kasama natin ngayon, nagbibigay ng katiyakan, pag-asa, at paggabay.
Sinasabi sa Isaias 40:28, “Ang Panginoon ay walang hanggang Diyos, ang Maylalang ng buong daigdig. . . . Walang sinuman ang makakasukat sa lalim ng Kanyang pang-unawa” (NLT). Anong kamangha-manghang katotohanan! Sa buhay na ito, bahagya pa lamang nating nauunawaan ang Kanyang walang hanggang karunungan at pag-ibig. Ngunit sa buong kawalang-hanggan, magkakaroon tayo ng kagalakan na higit Siyang makilala. Kahit noon pa man at hanggang sa hinaharap, hindi natin kailanman mararating ang hangganan ng Kanyang pagkaunawa. Siya ang ating tapat na tagapag-ingat ng pangako, ang ating walang hanggang gabay, at ang pinagmumulan ng buhay at pag-asa. Ang bawat bahaghari na ating nakikita ay isang paalala na ang Kanyang pag-ibig at katapatan ay mananatili magpakailanman.

Namamahinga kay Cristo

Ilang taon na ang nakalipas, isang pag-aaral ang nagsuri sa ugnayan ng depresyon sa mga kabataan at ang dami ng tulog na kanilang natatanggap bawat gabi. Matapos basahin ang pag-aaral, isang dalagang babae ang nagkomento sa mga resulta: “Hindi ko kailanman alam kung kailan titigil—pinipilit ko ang aking sarili nang labis hanggang sa magkasakit ako dahil sa kakulangan ng tulog at stress.” Pagkatapos, sinabi niyang gusto niyang maunawaan kung ano talaga ang kahulugan ng tamang pamamahala ng oras upang parangalan ang Diyos. Ano nga ba ang pagkakaiba ng pagiging abala at pagiging mabunga?
Ang pagiging abala ay hindi nangangahulugan na tayo ay produktibo, tapat, o mabunga. Subalit, maaaring iniisip natin na ang pagiging abala ang pinakamahalaga. Sa Lucas 10:41, mahinahong ipinaalala ni Jesus kay Marta na siya ay “nababalisa at nag-aalala tungkol sa maraming bagay” at na ang pinili ng kanyang kapatid na si Maria—ang maupo “sa paanan ng Panginoon” (talata 39), isang kilos ng pagiging alagad—ang mas mainam na pagpili.
Sa ating hangaring maglingkod kay Cristo, ginagawa ba natin ang labis-labis, iniisip na mas mapapansin Niya tayo kung mas marami tayong gagawin? Sinasabi sa Colosas 3:17, “Anuman ang inyong ginagawa, maging sa salita o sa gawa, gawin ninyong lahat sa pangalan ng Panginoong Jesus.” Subalit, hindi sinasabi rito na dapat tayong maubos sa paggawa sa Kanyang pangalan. Sa Awit 46:10, naririnig natin ang paalala: “Tumigil kayo at kilalanin ninyo na ako ang Diyos.”
Maglaan tayo ng oras upang huminto at makasama si Cristo, sa halip na ituon lamang ang ating pansin sa ating mga gawain. Sa ganitong paraan lamang natin matatagpuan ang tunay na “kapahingahan para sa ating kaluluwa” (Mateo 11:29).

Pamana ng Pag-ibig kay Jesus

Sa Sweden, may isang konsepto na tinatawag na döstädning, na literal na nangangahulugang “paglilinis bago ang kamatayan.” Ang kaugaliang ito ay humihikayat sa mga tao, lalo na habang sila’y tumatanda, na bawasan ang mga bagay na hindi na kailangan. Hindi lamang ito tungkol sa paglilinis ng kalat, kundi isang paraan upang pagaanin ang magiging pasanin ng mga mahal sa buhay na mag-aayos ng ating mga naiwang ari-arian. Sa madaling sabi, ang Swedish death cleaning ay isang anyo ng pagmamahal—isang regalo na nagpapadali sa buhay ng mga maiiwan.
Bilang mga tagasunod ni Jesus, dumarating din tayo sa puntong iniisip natin kung ano ang ating maiiwan—hindi lang sa anyo ng kayamanan o materyal na ari-arian, kundi ang ating impluwensya at epekto sa iba. Kadalasan, iniisip natin ang pamana sa aspetong pinansyal: mana para sa ating mga anak, donasyon sa kawanggawa, o tulong sa nangangailangan. Bagamat may halaga ang mga ito, ipinakita sa atin ni Jesus ang isang mas malalim na pananaw tungkol sa tunay na pamana.
Sa Kanyang huling mga oras kasama ang Kanyang mga alagad, hindi tungkol sa kayamanan ang Kanyang iniwan kundi pag-ibig. Sinabi Niya sa kanila, “Kung saan Ako pupunta, hindi kayo makakasunod ngayon, ngunit susunod kayo pagkatapos” (Juan 13:36). Bago ito, binigyang-diin Niya ang pinakamahalagang bagay: “Kung paano Ko kayo inibig, gayundin naman, magmahalan kayo” (Juan 13:34). Sa dalawang talata lamang (Juan 13:34-35), apat na beses Niyang binanggit ang salitang pag-ibig o iniibig, na nagpapakita na ang Kanyang pinakadakilang pamana ay pag-ibig.
Binabago ng pananaw na ito ang ating pagkaunawa sa tunay na kahalagahan ng buhay. Totoo na maaaring maging kapaki-pakinabang ang paggawa ng isang uri ng “Swedish death cleaning” sa ating buhay—hindi lamang sa pagbawas ng mga bagay sa ating tahanan, kundi sa pag-aalis ng mga bagay na hindi mahalaga sa ating puso at isip. Dapat tayong tumuon sa pinakamahalagang pamana na maiiwan natin: ang ating pag-ibig kay Jesus at sa ating kapwa.
Kapag dumating ang panahon at tayo’y maalala ng iba, nawa’y hindi ito dahil sa mga materyal na bagay na ating naiwan, kundi dahil sa pag-ibig na ating ipinadama—ang pag-ibig ni Cristo na nagniningning sa ating buhay. Ito ang pinakamahalagang mana, isang kayamanang hindi kumukupas o nawawalan ng halaga. Binibigyan nito ng bagong kahulugan ang salitang “naiwan.”